Kazimierz Furman (1949-2009)

Furman w barze
Piotr Dryll

Beata Patrycja Klary

W ciemnych ciuchach i z owiniętą w biały szal szyją – taka stylizacja była charakterystyczna dla  Kazimierza Furmana. Nigdzie nie zagrzał miejsca; żadna praca (z wyjątkiem literackiej) nie pociągała go. Był obecny w życiu literackim od roku 1974, kiedy zadebiutował wierszem wydrukowanym w „Nadodrzu”. To późny debiut – bo Kazimierz miał wówczas 25 lat.  Ciągle w drodze – z konkursu na konkurs – od jednego krytyka do drugiego – od jednej książki do kolejnej. Buntownik, człowiek łamiący zasady. Styl bycia miał wolny, choć zdarzyły się mu trzy żony i dzieci. Nikogo się nie słuchał, nikogo nie wyróżniał, chciał być odmienny w życiu i pisaniu. Do poezji dochodził poprzez czytanie. Uwielbiał Różewicza, Pounda, Kornhausera. W swojej poezji (jak i w życiu) był ostry, złośliwy. Jego cięty język wyrażał przekonanie, że w życiu liczy się szczerość, uczciwość, że tylko ludzie prawdziwi warci są zainteresowania. Najczęściej jednak pisał o śmierci, z którą wadził się, którą nawet sam (w jedynej próbie samobójczej) prowokował. Ból i swoje ludzkie brzemię opisał w dwunastu książkach: Powrót do osłupienia (1976); Kształcenie pamięci (1980); Drzewo grzechu (1989); Kalendarz polski (1993); Wiersze (1995); Furman w fotografii Zenona Kmiecika (1996); Doświadczanie obecności (1997); I jeszcze nic nie wiem (1998); Odmienne stany obecności (1998); Autoportret z drugiej ręki / Selbstporträt aus zweiter Hand (1999); Drzewo grzechu (2000); Brzemię (2009). 

Ostatni tom Brzemię stanowi szczere podsumowanie życia poety. „To gorzka książka – wyznaje w końcu Furman – leżała w szufladzie trzy lata. Grzebałem co jakiś czas w niej, dodawałem, aż wydałem. To wybór z kilkudziesięciu lat. Jest tam jakiś rachunek sumienia, jest wadzenie się z Bogiem (Słowacki mnie podpuścił). Kilka lat przed moją chorobą bolało mnie tylko życie, ale nie ciało. Bolał mnie kraj. Taka moja utarczka z Bogiem, ścieranie się, trwało już ponad 20 lat. Czasem się na Niego wkurzałem, nawet jak nie pisałem. Nawet raz w życiu próbowałem się utopić, ale że mnie wyciągnęli, to nawet do dziś mam pretensję. Miałem wtedy może właśnie 25 lat i później już więcej nie próbowałem, wolałem pisać. Tytuł Brzemię odnosi się do ciężkich czasów, kiedy pusto było w sklepach, nie było niczego poza octem. Życie ludzi było trudne, istne brzemię, które musieli każdego dnia znosić” (Rozmowy z piórami, 2012). 

           * * *

Urodziłem się z łona jakiejś kobiety
Pamiętam że od razu coś mi się tu nie podobało
Krzyczałem a nawet wierzgałem jak koń bez powodu
Chociaż nie
Chyba byłem mordowany bo ociekałem krwią
I o to cały ten wrzask

Ta kobieta też krzyczała
Rozerwana na strzępy
Przypominała sobie wszystkich kochanków
I aż wstydzę się mówić co o nich myślała
Ale to nie jest grzechem w takiej chwili
I Bóg wybacza

Łasiłem się do jej piersi dwa może trzy lata
Ona wie to najlepiej
Grona sutek pęczniały mi na wargach
Karmiłem się ich widokiem
Oswajałem się z ciałem
Stawałem się jej kochankiem
Chciałem zanurzyć się w jej wnętrzu
Rozejrzeć się
Rozpoznać
Zapamiętać

Znów chciałem być z nią jednym  

* * *


Umarł artysta Andrzej Gordon
Znawca żółcieni czerwieni i brązów
Kolorów tak ciepłych jak piersi kobiet
I opiekuńczych jak przytulny kąt
Umarł
Bo taka jest za życie cena

To na nic Hirku teraz wszystkie „gdyby”
Gdy jego wolą było to poznanie
My też wleczemy życie w tamtą stronę
Do odgadnięcia

Umarł też człowiek
Zjadacz fasolki po bretońsku w mlecznym barze
Pieszczoch szklanicy dupy i kobiecych ud
Kolega i brat

Nie chcę Go sądzić
Bóg który we mnie jest
Waha się nad każdym słowem zdania
Przecież tak łatwo palnąć jakieś głupstwo
A ono wryje się w pamięć jak w ziemię pług
Która w opiekę Go bierze
Jak matka niemowlę
Bo Andrzej był prawie jak niemowlę

Teraz wiosłuje w charonowej łodzi
W stronę Jasia Korcza
Który Go pozdrawia machając kapeluszem
Wpadli sobie w ramiona
Wspominają Gorzów
Mówią o pracowni
Jasiu mówi chichocząc
To ja Ci podłożyłem nogę

O nas nie mówią nic
Może nie warto mówić o umarłych
Bo życie jest śmiercią
Jeśli spojrzy się na nie z tamtej strony

Zatem cześć Andrzeju i do zobaczenia
W kraju wiecznie żywych 
 
październik 1992    

 

Brzemię

Bękarcie nieba pogodnego

Któryś zniewolił i martwe i żywe

Ciało Chrystusa na krzyżowym stosie

Którego męka skwierczy ludzkim tłuszczem

I podków szczęśliwość zdjętą ze zdechłych koni

To jakby w kości przodków ręce zakorzenić

Bezczeszcząc pamięć życia i szkieletów

 

Byłeś pisklęciem kukułczym wyklutym w mym łonie

Bękartem czasu i jego powiewem

Jako wilk wściekły z ostrokołem kłów

Aż je próchnica czasu nie zeżarła

Na ziemię pamięci

I na pamięć ziemi

Takoż się Kain od brata odżegnywał

Tak się ta ziemia gruzom swym kłaniała

 

Niosłem w sobie jej brzemienny ciężar

W którym głód skomlił 

I nóż fałszywie dobywał z kieszeni

By kroić nim pole na chlebowe kromnki

Na którym kobiety boskie krzyże znaczą

Mężowie w mozole ważą sól na plecach

A dzieci beztrosko sikają w ściernisko

 

Niosłem twą wagę 

Na jednej szali zawisł ochłap dobra

Druga u głowy ucięta dyndała

Jakby chciał topielec wynurzyć się z wody

Która mu ściska szyję rąk kręgami

By życia pozbawić

A płacz się nie rodził z tej sprawiedliwości

Choć w oczach łez ocean przybierał

A drzewa straszył nagły nawrót wiatru

Który w swym zamyśle miał oczy odmrażać

I w takiej chorobie śniegiem je zasypać

Nie piaskiem a śniegiem

By nie było słychać dudnienia o trumnę

 

Niosłem te twój czerwony kamień

Od krwi - od jej wrzenia - aż skronie pękały

Tak drzewa na mrozie rodzą ból spod kory

Kobiety kurwują gdy im przyjdzie zrodzić

A w oczach ich rany łzawią się gromami

I stawało się krecio

Grobem majaczyło pod narzutą ziemi

Skąd głos się dobywał

Szeptem

Który spoczął na skrzydłach wiatraków

By w pamięci mącznej ziarno swe pogrzebać

Jakby powtórnie ziemia miała rodzić

 

I jakbym stanął nad jej brzemiennością

Syn ojcowskiej kosy

Puszczam w ruch wyklepaną ostrość

A skrzydło wiatraka upada pod nogi

Jak mewy błysk odbity w lustrze oceanu

A orzeł kołuje

I słyszę ciche rodzenie się chleba powszedniego

Jest to pole wtedy jak ugór kobiecy

Nagie

Gdy sprzątnięte

Szczęśliwe gdy rodzi

Ty u wagi stajesz

Ty którego imienia nikt nie zna na pamięć

 

A pole

Ta ziemia

Kraj cały w granicach przebrzmiałych

Ziemia bez której życie traci sens

Korzeniami

Darnią

Strzelistością drzew

Wspina się ku niebu

Wołając o pomstę gór błyskawicami

Szeptem modlitewnym

Sercem

Które wzlatuje w górę bez kamienia

Do wrót niebiańskich kroplami krwi puka

 

Ty dłonie wyciągasz

 

Pole dojrzałe ucieka w cień lasu

Człowiek zostaje z nadstawioną dłonią

Człowiek żebraczy

 

Pęka krajobraz 

Horyzont się łamie

Niosłem tę gorejącą gwiezdność

Przybitą mej twarzy historycznym skoblem

Na kraj lawiną spłynął warkocz ognia

Ludzie w przestraszeniu opuszczali domy

Nieśli walizy

Bo tyle nieść mogli

 

Niosłem miast krzyża i ziemi brzemiennej

Wątpliwą przyjaźń mrożonego śniegu

Idąc przed siebie poganiany psami

Kąsany słowem

Nękany zakazem

Szedłem swym krajem w głogu cierpliwość

I w paproć co rani

 

Dźwigałem matkę ojca i pradziada

Na rękach wiotkich jak brzegi z wikliną

 

Szedłem przez miasta które umierały

Przez kalendarz szedłem kryjąc ważne daty

Schodziłem ze sceny

Słyszałem oklaski tłumione pałkami

A dziady z tej sceny wyszli na ulice

 

Szedłem

A wszystko naokół płonęło

I nagła radość wkradła się do serca

W ustach poczułem smak świeżej padliny

Splunąłem w pysk ciepłej bestii życia

Chuja obnażyłem

Kto chce niech zobaczy

Pościel wyjąłem całą w spermawicie

Aż zdziwił się księżyc

 

Imieniem zwałem korzenione dłonie

Nazywałem krajem ból serdecznych dat

Cicho wyzwalałem nadzieję

Jeszcze ciszej wątpienie i wątpienia kształt

 

I oto stoję ze złamanym skrzydłem rozgwiazdy

Przeserdecznie modlący się w sobie

Jakbym za chwilę miał zdechnąć

Jakbym za chwilę znów miał się narodzić

 

I nieruchomieje szala wagi

A dłoń spoczywa w kieszeni

Gdzie nóż ukryty

Nóż

Którym kartofle rozbieram do naga

Jak kobietę z majtek

 

I jest ptak we mnie

I nie ma już góry

Daleka mi rzeka

Do stóp się łasi swoim drugim brzegiem

I nie ma gwiazdy na pogodnym niebie

Sierp księżyca znikł

 

Radośnie wybuchają zaciśnięte pięści

Następuje rozkurcz uciskanych dni

 

Czerwiec 1980 

 

Z tomu: Brzemię (2009).                                                        

                          

Furman pod drzewem
Piotr Dryll

 

 „Etykieta buntownika wlecze się za mną. Poeta zbuntowany czy przeklęty - ch... wie, kto tak sobie wymyślił. Ale co to znaczy, czy jak napity poeta wpadł do wody i się utopił, to znaczy, że był zbuntowany? Nie, to tylko był pijak, który się utopił. Nie miałem założenia być zbuntowanym. Oczywiście dużo pisałem o śmierci, ale to nie znaczy, że ją kochałem mendę jedną. Styl bycia miałem wolny. Ubierałem się inaczej, po swojemu, na styl końca XIX wieku. Ale nie pozowałem na kogoś specjalnego, kogoś zbuntowanego. Lubię czarne rzeczy i tyle. Takie ubranie nie jest pozą, to tylko mój styl. Jasne, że nie miałem prawie nigdy swojego domu, rodziny (choć w międzyczasie trzy żony i dzieci). Bywałem w burdelach, na panienkach, ale to objaw buntu tylko dla ograniczonych ludzi. Nazywali mnie menelem, wytykali palcem na ulicy. Dla mnie to żaden bunt. Ale bunt w poezji wartość swoją ma. Tylko nie wiem jaką” (Rozmowy..., 2012).

Furman, płyta CD (MCK w Gorzowie Wielkopolskim)

1. Kiebrzak/WPP - Inne bogactwo

2. Żółte kalendarze - Już wrzosy zakwitły

3. Anteny - Choćbyś chciał

4. Żółte kalendarze - Es ist nicht wahr...

5. Karotka - Niedomówienia

6. Żółte kalendarze - Tyle światła

7. Anteny - Inwokacja

8. Macio Parada - Cierpliwości

9. Anteny - Z boku widziane w mroku

10. WPP+Głosy - Uwikłany w codzienność

11. UL/KR - Gdy staje się twoja nieobecność

 Kazimierz Furman w oczach innych:

Twórczość  Kazimierza Furmana to pewien etap, ważny dla świadomości dwudziestowiecznej. Najogólniej rzecz biorąc byłaby to świadomość proletariacka i wartości proletariackie. Zauważyć warto, że literatura polska, a poezja zwłaszcza była wiejska i szlachecka ze swej genezy. Świadomość proletariacka zaczęła się rodzić w XIX wieku. Wtedy był problem bardzo istotny i jest istotny do dziś: co to jest ta świadomość proletariacka i kto ją wytwarza? Jakie są skutki awansu społecznego? Właśnie ten pozorny awans był źródłem konfliktów wewnętrznych Furmana, jego krytycznego spojrzenia na literaturę i rzeczywistość, jego postawy życiowej. Z jednej strony Furman czuł wyjątkowość poezji jako zjawiska, wyjątkowość tych, którzy potrafią ją tworzyć, a z drugiej strony widział miałkość pozornych splendorów, odczuwał na własnej skórze trudy zmagań z codziennością. 

Andrzej Krzysztof Waśkiewicz

Był chłopcem z marginesu, miał na nadgarstku wytatuowaną literę "U" co znaczyło "ultio", a po polsku brzmiało "zemsta". Był to znak, że kiedyś zetknął się przelotnie z satanistami-mścicielami. Nosił w uszach kolczyki, włosy wiązał w kitkę: miał modną w tych czasach, jak mówiła pani MM, "fryzurę łysych". Nigdzie nie pracował. Utrzymywał się z drobnego handlu, gry w karty, pieczeniarstwa. Pił bardzo mocną herbatę, piwo, wódkę, czynszu za mieszkanie nie płacił, w czym był podobny do malarza swego czasu, Andrzeja Gordona, ale za tego czynsz na ogół płaciło miasto, plastyków zawsze w Gorzowie faworyzowano. Pisał wiersze.. Wysyłał swoje utwory na różnorakie konkursy, by parę złotych zarobić, często konkursy wygrywał, nabrał nawet w tym względzie pewnej profesjonalnej wprawy. "Muszę obsłużyć lampkę górniczą" - mówił o konkursie śląskim. "Muszę obsłużyć Popiełuszkę" - mówił o konkursie, jaki ogłoszono w rocznicę zabójstwa księdza. Jego stosunek do tych konkursów był ambiwalentny: są wariaci, co ogłaszają konkursy do obesłania i wygrywania przez Furmana, tedy wypijmy ich zdrowie za ich pieniądze. Tu Furman był bliski demoralizującego tytułu-hasła Andrzeja Wajdy Wszystko na sprzedaż.

Zdzisław Morawski